Boekrecensie: Het verlangen naar zin

12 maart 2021

In het kader van Maand van de Spiritualiteit lazen zes studenten de genomineerde boeken voor Beste Spirituele Boek.

Deze keer recenseert Suzanne van Bart een boek van Hans Alma.

Kleur

Aan het begin van de Podcast over Vrouwen, Religie en Wetenschap (Alumnirelaties – VU Amsterdam, februari 2021) wordt aan onder andere Hans Alma de vraag gesteld hoe zij zich graag geportretteerd zou zien wanneer haar portret wordt opgehangen op de Faculteit Religie en Theologie. Haar antwoord: ‘Ik zou graag wat kleur in mijn portret willen hebben!’ Dat aspect, kleur, was wat voortdurend in me op kwam tijdens het lezen van Alma’s boek Het verlangen naar zin. De zoektocht naar resonantie in de wereld. Een heel eigen boek, vol kleur en creativiteit, te beginnen bij de omslag. 

Zingeving

In 235 pagina’s ontvouwt Alma een brede waaier aan gedachten over zingeving in een pluralistische samenleving. Vanuit de eerste kinderlijke ontmoeting met de wereld als een plek die als veilig ervaren kan worden, ontstaat het basale verlangen naar een samenhangend bestaan. Belangrijke begrippen om de lijn van het betoog mee te kunnen maken zijn onder andere transcendentie, resonantie en verbeelding.

Wat ik erg waardeer is de manier waarop Alma een aantal van deze kernbegrippen opnieuw invult. Transcendentie vat ze bijvoorbeeld op als een ‘intensivering van ervaring, die ons naar buiten richt, naar de ‘ander’ die bij ons iets teweeg brengt’. Omdat het traditionele onderscheid tussen geest en materie wordt losgelaten, kan die ‘ander’ een persoon zijn, maar ook een kunstwerk, literatuur, een boom of iets wat dode materie lijkt te zijn. Wij resoneren daarmee; er gebeurt of ontstaat iets. Zingeving wordt door Alma hiermee bewust losgekoppeld van levensbeschouwelijke tradities. Ze laat ook het onderscheid religieus-seculier met betrekking tot zingeving varen, waardoor het boek zich opent voor letterlijk iedereen die dat verlangen naar zin in zich voelt borrelen.

Wat zingeving dan is? Een intense ervaring, niet in het minst in ons lichaam. Het gevoel deel uit te maken van iets groters, door te resoneren met dat wat ons omringt. Een diep menselijke behoefte die heel ons leven doortrekt. 

Persoonlijke zoektocht naar zin

Mocht je nu het gevoel hebben dat het toch wat abstract is: dat klopt. In de boekhandel waar ik naast mijn studie werk, staat dit boek in de filosofiekast. Dat lijkt me een geschikte plaats. De taal van dit boek is compact, de tekst heeft een hoge informatiedichtheid en vraagt je volledige aandacht. Tegelijk beschrijft Alma heel levendig haar ervaringen met bijvoorbeeld het werk van de Belgische kunstenares Berlinde De Bruyckere op een tentoonstelling in Mechelen, waardoor het boek puur en menselijk wordt, dichtbij komt. In het vijfde hoofdstuk (Een spiritualiteit van het mogelijke) laat Alma daarnaast wat meer merken van haar persoonlijke motivatie in dit zoeken en verlangen naar zin. Dat raakte mij, en daardoor vielen voor mij ook wat puzzelstukjes op hun plek en kon ik met terugwerkende kracht de lijn van het boek beter begrijpen. 

Dit boek voelt voor mij als een pleidooi voor resonantie en connectie met mens, dier, plant en materie. Voor een open en nieuwsgierige houding. Wat ik erg waardeer, is de heel eigen manier waarop Alma begrippen opnieuw invult en aan elkaar verbindt. Het boek geeft blijk van een grondige doordenking en grote belezenheid. Tegelijk blijven er nog wat vragen liggen. Bijvoorbeeld over de mate waarin een individu dat verlangen naar zin kan ervaren. Wanneer dit verlangen ontstaat in een kind vanuit basisvoorwaarden als veiligheid en verbondenheid, dan kan er ook van alles misgaan in de ontwikkeling van dit verlangen. Betekent dit dat er gradaties kunnen worden ervaren in het verlangen naar zin? En zo ja, (hoe) kan dat verlangen eventueel bewust ontwikkeld worden?

Ten slotte lijkt het me wel wat om in kleinschalig groepsverband (na corona dan, welteverstaan) te oefenen in de door Alma genoemde ‘verbeeldingscyclus’, waarin het zoeken naar (en ervaren van) zin concreter wordt gemaakt. Dat lijkt me bij uitstek voer voor een eendaagse cursus in de natuur of een artistiek inspirerende omgeving, onder leiding van Hans Alma zelf. Ik zou me aanmelden!

Het verlangen naar zin in een notendop: een stevig boek, waar je  – als je er de tijd voor neemt – hoe dan ook nieuwe inspiratie uit opdoet! 

Suzanne van Bart is 26 jaar en volgt de master Theology & Religious Studies (Media)