Boekrecensie: Iris Murdoch: een filosofie van de liefde
In het kader van Maand van de Filosofie lazen vier studenten de genomineerde boeken voor de Socratesbeker.
Deze keer recenseert Emma Turmaine een boek Katrien Schaubroeck.
In Iris Murdoch: een filosofie van de liefde poogt Katrien Schaubroeck een kijk op een ethische filosofie te geven die een beetje tussen de vele mannelijke deontologen en utilitaristen van de 20e eeuw verloren is gegaan. Iris Murdoch gelooft niet dat de ethiek ligt in berekeningen doen, noch het opvolgen van morele regels. In plaats daarvan pleit zij voor een persoonlijkere, meer betrokken filosofie: eentje waarbij wij ieder een beetje liefdevoller naar de ander moeten leren kijken.
In mijn bachelor filosofie aan de VU ben ik vele filosofen en filosofische stromingen tegengekomen. De naam Iris Murdoch, die ik eigenlijk nog nooit had gehoord, prikkelde daarom ook mijn nieuwsgierigheid. Het idee van een ‘filosofie van de liefde’ sprak mij ook aan: er zijn allerlei filosofische theorieën over het bestaan, kennis, logica en ook ethiek, maar liefde valt vaak buiten de boot.
Kleine introductie in de filosofie
Katrien Schaubroeck’s bondige en begrijpbare samenvatting van de filosofie van Iris Murdoch is een prettige leeservaring. Ze schrijft op een zorgvuldige, duidelijke wijze, begint klein en bouwt daar langzaam op. Voor lezers die, zoals ik, al bekend zijn met verscheidene filosofische teksten, kan de uitleg soms wat simplistisch of beknopt overkomen, en is er vaak een verlangen naar een diepere, meer genuanceerde uiteenzetting. Het boek zou dan ook voor mij iets langer en gedetailleerder mogen zijn. Maar als een eerste introductie in de filosofie van Murdoch (en anderen!) is het een goed beginpunt. Alle gebruikte concepten worden eerst kort uitgelegd, en toch wordt er niet teniet gedaan aan de intelligentie van de lezer.
De filosofie van Murdoch zelf was een verfrissende kijk op de (morele) filosofie. Ik genoot van haar kritiek op de utilitaristen, die tragische keuzes als een soort mogelijkheid voor ethische rechtvaardiging zien. Voor Murdoch zijn tragische keuzes precies dat: tragisch. De ethiek laat zich pas echt zien in het dagelijks leven, en de manieren die wij kunnen vinden om in dat leven een liefdevol bestaan te leiden.
Liefde maakt niet blind
Murdoch pleit dat liefde niet zomaar een gevoel is, of een emotionele partijdigheid die onze morele vaardigheden kan aantasten, in tegendeel. Liefde en moraliteit gaan hand in hand: door lief te hebben komen wij dichter bij het goede. Liefhebben is dan ook een morele oefening. En liefde reikt nog verder dan de moraliteit. Liefde maakt niet blind, maar is juist ‘echt kijken’: dingen zien zoals ze werkelijk zijn. Door een liefdevolle blik op de ander te werpen, leren wij even onze eigen vooroordelen en egoïsme opzij te zetten. De liefde geeft ons de mogelijkheid om te ‘ontzelven’: ons even losmaken van onze angsten en beschermingsmechanismen en in plaats daarvan echt naar de ander te kijken. Met zo’n welwillende blik, begrijpen we dingen juist beter. We zien waarom iemand doet wat zij doen, en leren het zelfs waarderen.
Liefde is volgens Murdoch niet alleen een positief gevoel, of zelfs een welwillende blik: het is een soort attitude van bewondering die je inneemt ten opzichte van de ander en de wereld. Ik kan me voorstellen dat zo’n attitude ook het leven van de bewonderaar heel wat rijker maakt. Haar filosofie is betrokken, niet koud en rationeel. Voor degenen die zich graag in zo’n ‘warme’ benadering van de ethiek willen verdiepen, is dit korte boekje een goed begin. Naar mijn mening is Iris Murdoch een mooie introductie in een te weinig bekende filosofische gedachtegoed: het idee dat wij allemaal wat minder in onze eigen gedachten zouden moeten vastzitten, en in plaats daarvan even buiten ons zelf zouden kunnen treden om de wereld buiten ons met liefde te bewonderen. Daardoor zien we juist duidelijker wat echt belangrijk is.
Emma Turmaine is 22 jaar oud en is derdejaars student Filosofie en Psychologie aan de VU in Amsterdam. Ze houdt van filosofie, en van de liefde.
