Boekrecensie: Wie is er bang voor Simone de Beauvoir?
In het kader van Maand van de Filosofie lazen vier studenten de genomineerde boeken voor de Socratesbeker.
Deze keer recenseert Mark Koster een boek van Ruud Welten.
Mythen over mannen en vrouwen
In Wie is er bang voor Simone de Beauvoir? schrijft Ruud Welten over het leven en het werk van Simone de Beauvoir, met name over haar werk “de tweede sekse”. Er wordt beschreven hoe De Beauvoir haar existentialistische blik werpt op de onderdrukking van de vrouwen, die voor haar vooral zichtbaar is in hoe de samenleving bepaalde mythen over mannen en vrouwen in stand houdt. Ook wordt er ingegaan op hoe we haar filosofie tegenwoordig kunnen gebruiken, voor onszelf en voor de samenleving. Ik wilde dit boek vooral lezen omdat ik veel interesse heb in filosofie. Filosofie die de samenleving analyseert en bekritiseert, maar ook filosofie die ons nieuwe inzichten geeft in hoe we onszelf tot onszelf en anderen kunnen of moeten verhouden. Dit boek zit vol met beide.
Simone de Beauvoir heeft het dus over mythen: verhalen die in de samenleving heersen, het beeld dat mensen bij dingen hebben. Zo is succesvol zijn een situatie waarin je veel geld en een goede baan hebt, “de vrouw” blijft thuis voor de kinderen zorgen, terwijl de man vrij is en naar zijn werk gaat om succesvol te worden. De samenleving is volgens De Beauvoir verweven met zulke mythen, het is de manier waarop veel mensen de werkelijkheid zien. Onderdrukking van de vrouw is niet per se actief, (de man die de vrouw beveelt om thuis te koken), maar ook grotendeels passief. Ze zijn onderdrukkend omdat ze mannelijk van aard zijn. Dit betekent echter niet dat mannen niet geloven in de mythen, ze komen gewoon uit in het voordeel van de man, en in het nadeel van de vrouw.
Een conventionele echtgenote
Dit is waar het existentialisme van De Beauvoir naar boven komt. Haar existentialistische filosofie vertelt ons dat we vrij zijn en alle verantwoordelijkheid hebben voor de keuzes die we maken. Sommige vrouwen maken volgens De Beauvoir de keuze om de mythen over de vrouw te internaliseren. Ze maken het zich eigen, het wordt als deel van hun gezien, net als dat bij mannen gebeurt. Hiermee ontkennen ze de vrijheid die ze wél hebben; “zo zijn vrouwen nou eenmaal”. De Beauvoir vindt dit uiterst kwalijk. We moeten altijd zo handelen, wetende dat we de vrijheid hebben. Dit element in het boek is iets waarvan ik denk dat veel mensen er persoonlijk iets uit kunnen halen, inclusief ikzelf. Het nodigt mij uit om te kijken wanneer ik mijn eigen vrijheid in een bepaalde keuze heb ontkend, en het opent de mogelijkheid om jezelf los te zien van de limiterende verhalen die je misschien over jezelf vertelt.
De Beauvoir zet zich dus af tegen mensen die hun eigen vrijheid ontkennen, en zich de onderdrukkende mythen eigen maken. Zelf lijkt De Beauvoir hier echter grote moeite mee gehad hebben. Ruud Welten gaat in op de liefdesbrieven die De Beauvoir schreef, waarin ze haar eigen leer uitdrukkelijk lijkt tegen te gaan. Ze schrijft hartstochtelijk over hoe ze voor Nelson Algren, een man die ze in 1947 in Chicago ontmoet had, een voorbeeldige en conventionele echtgenote zou worden (iets dat toch echt de vrouwelijke mythe zelve is). Zo is het nu eenmaal, zegt ze. Welten schrijft: ”Zo is het nu eenmaal?! Wat blijft er dan nog over van het pleidooi van de tweede sekse?”
De spanning tussen De Beauvoir haar eigen leven en haar filosofie wordt heel interessant weergegeven in het boek, en deze spanning is een van de meest verrassende en interessantste onderdelen van het boek gebleken voor mij. Het is ook niet altijd makkelijk om jezelf tot hoge standaarden te houden. ”Wie is er bang voor Simone de Beauvoir? Allereerst Simone de Beauvoir zelf!”
Het onbewuste vs. het idee van vrijheid
Welten legt in het boek verder uit in wat voor politieke en literaire context we De Beauvoir nu kunnen plaatsen. Filosofen als de postmoderne denker Jean Baudrillard en de Marxistische Slavoj Žižek komen aan bod, en er worden verbanden gemaakt naar hoe het project van De Beauvoir tegenwoordig zou kunnen worden gebruikt om de wereld te begrijpen, in zaken zoals #metoo bijvoorbeeld. Ook de psychoanalyse wordt extensief betrokken door die in verband te brengen met De Beauvoirs literaire werk. Het idee van het onbewuste, waar de psychoanalyse zich mee bezighoudt, wordt gecontrasteerd met het idee van vrijheid van de Beauvoir.
Wie is er bang voor Simone de Beauvoir? is niet altijd even makkelijk te lezen, gezien De Beauvoir zelf niet altijd even makkelijk is, maar er is veel uit te halen voor iedereen, op het politieke, maar ook op het persoonlijke niveau. Het stelt ons de opdracht om te kijken naar wat wij aan onszelf kunnen veranderen, maar ook stelt het ons open om na te denken over hoe een samenleving zonder onderdrukking te behalen valt.
Mark Koster is 19 jaar oud en studeert filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
