Impressie: De Kunst van het Ongelukkig Zijn

– Door: Emma Kemp & Eva Venema

Drie dagen voor Blue Monday spreekt de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter in Pakhuis de Zwijger. Hij gaat ons vertellen over ‘de kunst van het ongelukkig zijn’, iets waar we allemaal wel wat beter in willen worden. De drie andere sprekers zijn Marijn Mennes, Linda Mertens en Marian Donner. Allemaal hebben zij een boodschap over hoe we kunnen omgaan met het ongeluk. De zaal zit vol met millennials, hier en daar onderbroken door een boomer.

Levensgeluk

We trappen de avond af door allemaal via onze telefoon een cijfer te geven aan ons leven. Langzamerhand stromen de cijfers binnen op een groot scherm boven het podium, waarvan het gemiddelde uiteindelijk uitkomt op een 7,2. Een cijfer dat niet ver af ligt van het landelijk gemiddelde: een 7,6. Er wordt opgemerkt dat het toch wel vreemd is dat wij, met toch een prima hoog cijfer, met zijn allen naar een lezing over ‘ongelukkig zijn’ gaan luisteren. 

Dirk de Wachter komt op. Wanneer hij praat buigt hij zijn hoofd naar beneden, alsof hij constant diep aan het denken is, maar af en toe maakt hij een grapje waarna hij met een scheef lachje ons als publiek aankijkt. Hij vertelt dat hij vroeger voetballer wilde worden, maar dat hij daar helemaal niet goed in was. Toen wilde hij muzikant worden, maar daar bleek je muzikaal voor te moeten zijn. Dus werd hij kunstenaar, waar hij heel erg goed in was. Te goed. Zijn kunst was niet imperfect genoeg. Ga dan maar studeren, zei zijn moeder, want als je niets kunt, is dat wat je doet.

Hij zegt dat hij veel ‘chance’ heeft gehad in zijn leven. Daarmee bedoelt hij niet dat hij sjans heeft bij de vrouwen, een leuke Vlaams-Nederlandse taalverwarring, maar geluk in zijn opvoeding. In zijn jeugd mocht hij ongelukkig zijn, dat hoort er namelijk een beetje bij. Hij maakte tegenslagen mee, heeft nooit echte trauma’s gehad, maar wel dromen die niet uitkwamen.

Massaal naar de psychiater

Nu, als psychiater, heeft hij veel te veel werk. De wachtlijsten van zijn praktijk blijven maar groeien. Wat is er aan de hand met onze maatschappij dat we massaal naar de psychiater gaan?

De Wachter vertelt ons dat we niet meer weten hoe we verdriet kunnen uitspreken. We denken dat geluk gelijk is aan succes, waardoor het succes van een individu tot norm van een goed leven is verheven. Daarbij zijn we vergeten dat we van betekenis willen zijn. “Dat klinkt wollig, maar het is waar,” zegt Dirk de Wachter. “De zin van het bestaan zit in het zorgen voor geluk van onze medemens.” Dat betekent, af en toe eens thee zetten, blij zijn voor mensen en goede relaties onderhouden. Dat gaat niet altijd van een leien dakje, maar zonder lastigheid is er geen liefde. Ook voor relaties moet je je huiswerk doen.

Toch vragen we ons af of we wel echt zo in de penarie zitten. Is er juist niet meer ruimte om over onze problemen te praten, waardoor het simpelweg lijkt alsof we ons slechter voelen? Een psycholoog bezoeken is niet langer een taboe meer. We werken niet meer om ons brood te verdienen, maar om onszelf te ontwikkelen. Is het echt zo slecht met ons gesteld?

Herhaling is key

Dirk de Wachter zegt dat we op social media alleen maar ‘leukigheid’ zetten, maar ook hier komt steeds meer ruimte voor mentale gezondheid. We richten bijna collectief accounts op waarop we onze imperfectie kunnen uitstorten. Marijn Mennes, oprichter van NotYetDads, ziet het ook wat lichter in. Toen hij en zijn vrouw moeite hadden om kinderen te krijgen, en hij geen plek kon vinden om daar met andere bijna-vaders over te praten, startte hij zelf een platform. Zo erg is social media niet, geeft hij aan. Marijn heeft inmiddels met veel lotgenoten contact door social media, ook buiten Nederland. Door het internet krijgen zij de kans elkaar te vinden en te steunen. Dirk de Wachter geeft toe dat social media een goed instrument is, een beginpunt om elkaar te ontmoeten. Maar daarna moeten we elkaar face-to-face in de ogen kunnen kijken.

De vragen die de moderator stelt doen ons terugdenken aan de Dag van de Imperfectie, waar dezelfde vragen werden gesteld en dezelfde antwoorden werden gegeven. De Wachter lijkt zijn boodschap in vaste vorm te herhalen, maar misschien hebben we die herhaling wel nodig. Misschien verlangen we naar bevestiging dat we ons allemaal wel eens kut mogen voelen, en dat daarom zalen vol millennials luisteren naar een boomer. Zijn advies? Accepteren dat we allemaal wel eens tekort schieten. “Toefelen, struikelen en wachten.” Dat Dirk de Wachter ‘Wachter’ heet, is natuurlijk geen toeval. Wachten is essentieel en duurzamer dan weglopen van het verdriet.

Neem de tijd voor je verdriet

Het platform van Linda Mertens ‘Normaal Gesproken’ doet dit. De website bevat verhalen van allerlei ‘doodnormale’ mensen die praten over hun mentale problemen. “Ruimte voor oprechte openheid, in een wereld waar het ogenschijnlijk met iedereen goed lijkt te gaan,” staat er op de website. We praten niet over ons verdriet omdat we onze vrienden niet tot last willen zijn, vertelt Linda. Angst en schaamte weerhoudt ons ervan om te praten over onze problemen. Het is tijd dat we weer elkaars rolmodellen worden en weer gaan praten.

De laatste spreker, Marian Donner, wordt aangekondigd als een gelukkige roker en pleit ervoor om altijd dronken te zijn. Het voelt een beetje als een lauw glas bier na een ijskoud wijntje. Marian spoort ons aan in de roes op te zoeken, om even je geest te bevrijden. “Deel je verdriet dronken.” Maar eigenlijk willen wij niets wegdrinken.

Ze vertelt over een e-mail die ze kreeg van ene Stef. Een fan die kantjes vol tikt over van alles, van muziek tot literatuur. Hij heeft geen doel met zijn e-mail, maar wil gewoon even van zich laten horen. Zo lauw smaak het biertje niet meer, maar misschien komt dat wel door Stef. Waarom staat hij niet op dat podium? Stef voel zich niet thuis in de wereld zoals hij is, maar wie doet dat wel? Zijn we niet allemaal Stef? Het is de schuld van het systeem, waardoor we ons zo voelen, zegt Marian.

De Wachter spreekt haar tegen: “Laten we het ware genieten niet zoeken in extremen, in pillen en alcohol.” Laten we niet ontsnappen aan wat moet. Neem de tijd: voor geluk, voor verdriet, voor een beetje ongelukkig zijn. 

Bekijk hieronder de hele avond terug: