Niet elke gedachte aan de dood is een zelfmoordgedachte

Afgelopen jaar verscheen er een rapport van het Trimbos-instituut over de mentale gezondheid onder studenten: een kwart van de respondenten had vier weken voorafgaand aan het onderzoek af en toe of vaker de wens om dood te willen zijn of ‘te willen gaan slapen en nooit meer wakker te worden’. De resultaten zouden ‘zeer zorgwekkend’ zijn, vooral de zelfmoordgedachten werden bron van aandacht. Volgens ik-wil-dood.nl heeft 8,3% van de volwassenen in Nederland ooit aan zelfmoord gedacht.

Als ik terugdenk aan mijn eigen gedachten aan de dood, als tiener en als twintiger, zou ik ze toen niet als zelfmoordgedachten gecategoriseerd hebben, maar volgens de literatuur waren ze dat wel degelijk. Ik had regelmatig de gedachte dat het makkelijker zou zijn als ik er simpelweg niet meer was, maar daarnaar handelen, dat is nooit bij me opgekomen. De term ‘zelfmoord’ lijkt veel meer beladen dan ik me op dat moment voelde, maar ik kan niet goed redeneren of ik mijn gevoel toen bagatelliseerde of nu pas begrijp hoe somber mijn gedachten waren. 

Wat zijn zelfmoordgedachten dan precies? En wat zijn de consequenties om de term ‘zelfmoordgedachten’ te gebruiken, terwijl je niet van plan bent daarnaar te handelen?

Twee weken

Er worden in de literatuur niet altijd eenduidige termen gebruikt als het gaat om suïcidaliteit. Onder suïcidaliteit vallen zowel suïcidegedachten, suïcideplannen als suïcidepogingen, een breed scala aan gevoelens en ideeën. Het Trimbos-instituut gebruikt nog een andere term: ‘suïcidaal gedrag’. ‘Zelfmoord’ wordt al regelmatig vervangen door het woord ‘zelfdoding’ omdat het woord ‘moord’ meer een misdaad aangeeft. Op de website van 113 wordt ook wel gesproken van ‘levensmoe’.

Klinisch psycholoog Martin Steendam legt uit: ’Sommige onderzoeken spreken van suïcidale gedachten als iemand gedurende een aaneengesloten periode van twee weken voortdurend gedachten heeft aan suïcide. Dat kan variëren van denken aan de dood tot plannen maken om zelfmoord te plegen. Deze arbitraire periode wordt gebruikt om elke impulsieve gedachte eruit te filteren. Het is een poging om het af te bakenen, want waar begint en eindigt een suïcidale gedachte?’ Het hangt er dus vanaf waar je de grens trekt en wie die grens trekt. Bovendien verschilt het per persoon hoe ernstig zo’n impulsieve gedachte kan zijn.

Actief of passief

‘Zelfmoordgedachten zegt niet meer dan dat je gedachten hebt om jezelf dood te maken’, voegt Steendam toe. ‘Dat kan in allerlei vormen zijn, van vluchtige algemene gedachten tot uitgewerkte gedachten. Als mensen passieve doodsverlangens hebben, kunnen ze denken, ‘wat zou het fijn zijn als ik morgen niet meer wakker werd’, dan zijn dat geen zelfmoordgedachten. Bij zelfmoordgedachten denkt iemand op zijn minst: ‘ik zou dit leven wel willen beëindigen’, en zien ze zichzelf als actor om dat te eindigen.’

In de literatuur wordt de term ‘zelfmoordgedachten’ gebruikt voor alles van losse gedachten tot plannen, maar de gedachte ‘ik zou morgen liever niet wakker worden’ is iets heel anders dan langs het spoor gaan lopen. Is de term ‘zelfmoordgedachten’ dan wel zo goed gekozen? Kan het woord niet het gevoel van denken aan de dood zwaarder maken dan het is? Ja, zeggen ervaringsdeskundigen. In het woord ‘zelfmoord’ zit een actie verborgen, terwijl iemand met zelfmoordgedachten zichzelf dus niet altijd als actor ziet. We moeten daarom kunnen zeggen dat we wel eens denken aan de dood, zonder dat het over zelfmoordgedachten gaat. Dat zijn namelijk twee verschillende dingen.

Andere woorden

Het woord ‘zelfmoord’ kan de grens hoger leggen om erover te praten, of om hulp te zoeken. We zouden er niet over mogen praten omdat het mensen op gedachte kan brengen (dat is overigens een mythe), we mogen 113 niet bellen als het niet slecht genoeg met ons gaat, en als we zelfmoordgedachten hebben ‘klinkt dat wel erg extreem’.

We kunnen daarom beter van ‘passieve doodsgedachten’ of ‘een passieve doodswens’ spreken als we gedachten aan de dood hebben, maar daar niet naar willen handelen. We zijn al op weg met de verschuiving naar het woord ‘zelfdoding’ maar ook dat dekt lang niet de lading voor de verscheidenheid aan gedachten die er zijn. En er zijn zeker nog meer woorden te vinden voor deze gedachten. Taal maak je immers samen in de communicatie, volgens Steendam.

We hoeven niet bang te zijn voor gedachten aan de dood, niet als je ze zelf hebt en niet als een ander ze heeft. Als we daar andere woorden voor kunnen vinden, zou dat drempelverlagend kunnen werken om hulp te zoeken, bij vrienden, of bij hulpverleners.

Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfmoord helpt en kan 24/7 anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

—

Dit artikel is een ingekorte versie van dit oorspronkelijke artikel. Ideeën over dit onderwerp? Laat het ons weten: info@newconnective.nl