Recensie: Mijn intenties en ik – Lieke Asma
In het kader van Maand van de Filosofie lazen vijf studenten de genomineerde boeken voor de Socratesbeker 2021. Dit keer delen we de recensie van Jumana over het boek Mijn intenties en ik.
Libertariers vs deterministen
Heb ik het boek waar deze recensie over gaat met vrije wil gelezen, gegeven dat ik alternatieve mogelijkheden had? Of stond het al vast dat ik het boek ging lezen en daar een recensie over ging schrijven? Terwijl de eerste vraag de visie van libertariërs op vrije wil omschrijft, doet de laatste vraag beroep op determinisme. Ondanks dat cruciale vragen met betrekking tot de definitie van vrije wil in het wetenschappelijke onderzoek nauwelijks aan de orde komen, heeft de wetenschap keer op keer aangetoond dat vrije wil niet bestaat.
Auteur Lieke Asma pleit om het definiëren van vrije wil alvorens er onderzoek naar te doen: wat bedoelen we als we het begrip ‘vrije wil’ gebruiken? Wat ís vrije wil eigenlijk? Deze vragen staan centraal in haar boek Mijn intenties en ik. Ondanks dat ik geen filosofie studeer, houd ik mij als psychologiestudente enorm bezig met dit soort vraagstukken. Het vrije wil-vraagstuk draagt bij aan het begrijpen van iemands psychologische toestanden, zoals iemands attitude en waargenomen controle, waarbij dat laatste volgens sommige filosofen een vereiste is om te kunnen concluderen of er überhaupt sprake is van vrije wil.
Levensgebeurtenissen
Volgens Asma zit de controle die jij hebt over wat je doet in jouw intenties, die verklaard kunnen worden op basis van psychologische toestanden die weer verschillende verklaringen kunnen hebben. We handelen vervolgens naar de intentie die we gevormd hebben, en op hun beurt zijn deze handelingen slechts het gevolg van wat eerder in onze levens heeft plaatsgevonden. En die levensgebeurtenissen, beargumenteert Asma, daar hebben wij grotendeels geen controle over.
Het boek belicht verschillende perspectieven op vrije wil, naast die van libertariërs en (in)deterministen haalt het boek ook het compatibilistische perspectief aan, dat suggereert dat vrije wil en determinisme samengaan. Er zijn compatibilisten die beargumenteren dat we in een deterministische wereld alternatieve mogelijkheden hebben, maar er zijn ook compatibilisten zoals de filosoof Harry Frankfurt die denken dat alternatieve mogelijkheden niet nodig zijn voor vrije wil. Waar het om gaat is dat de keuze jouw keuze is en dat je daar volledig mee instemt. Als je simpelweg besluit om de baan te accepteren en je daar honderd procent achter staat, dan doe je dat uit vrije wil.
Deterministische geschiedenis
Echter, op alle voorgenoemde perspectieven is kritiek en de theorieën zijn niet vrij van problemen. Zo beargumenteert Asma het volgende: als jouw persoonlijkheid en jouw voorkeuren een doorslaggevende rol spelen in waarom je voor de desbetreffende baan gaat, persoonlijkheid en voorkeuren die het resultaat zijn van een deterministische geschiedenis, bepaal jij dan nog wel zelf of je die baan kiest? De mogelijkheid bestaat dat jouw persoonlijkheid en jouw levensgeschiedenis bepalen dat jij de baan kiest, componenten waarover geen sprake van zelfbepaling is.
Het boek biedt de ruimte om met wetenschappelijke voorbeelden vanuit verschillende perspectieven naar vrije wil te kijken, de perspectieven worden vormgegeven aan de hand van concrete, alledaagse voorbeelden. Het is een toegankelijk boek en een enorme aanrader voor eenieder die geïnteresseerd is in de mate waarin wij vrij zijn in ons doen en laten.
Jumana Tuama (24) volgt de master Work & Organizational Psychology aan de VU.
Lees ook de andere recensies op onze blog.
