Recensie: Waarom schurken pech hebben en helden geluk – Jurriën Hamer
In het kader van Maand van de Filosofie lazen vijf studenten de genomineerde boeken voor de Socratesbeker 2021. Dit keer delen we de recensie van Geke van Vliet over het boek Waarom schurken pech hebben en helden geluk van Jurriën Hamer.
Een goede aanzet
Als student theologie ben ik het gewend om flink na te denken over filosofische vraagstukken. Bij sommige filosofen denk ik: dit is zo onbegrijpelijk, dat niemand snapt wat je zegt, inclusief jijzelf. Die filosofen kunnen dan zoveel opschrijven als ze willen, zolang het maar onbegrijpelijke taal is. Ze lijken heel slim, maar eigenlijk weet niemand of ze dat ook echt zijn.
Jurriën Hamer doet het tegenovergestelde. Hij schrijft juist in hele begrijpelijke taal over de filosofie van de vrije wil. Ik sta sceptisch tegenover een compleet vrije wil, als christen geloof ik dat er een God is die ook een zekere invloed heeft op ons leven. Dat staat een compleet vrije wil dus in de weg, maar ik breek er wel graag m’n hersens op, dus dit leek me een goede aanzet. Er valt namelijk zoveel na te denken over de vrije wil, zonder tot een antwoord te komen. Voor mij is het ondenkbaar dat er een libertaire vrije wil zou zijn, een vrije wil die helemaal niet wordt bepaald door de omstandigheden. Maar Hamer zegt dat het radicaal is om de vrije wil te betwijfelen, omdat het zo in contrast staat met onze manier van leven. Dat maakt nieuwsgierig!
Schijntegenstelling
Het blijkt helaas meteen mijn grootste kritiekpunt van het boek. Hamer introduceert twee verschillende ideeën van de vrije wil: de libertaire vrije wil, waarin je dus echt helemaal zonder invloed van wat dan ook je leven leidt, en de compatibilistische vrije wil (door Hamer reflectieve wil genoemd), een wil gebaseerd op reflectie, waarin we keuzes maken op basis van eerdere ervaringen. Die libertaire vrije wil kun je je eigenlijk niet eens voorstellen, hoewel een deel van de politiek hier wel door wordt gestuurd. Maar iedereen kan bedenken dat het niet te bedenken valt hoe een echt libertaire vrije wil eruitziet. We kunnen niet eens compleet vrij denken zonder te bedenken dat ons denken ook al beïnvloed is door eerdere ervaringen. Toch is dit hoe Hamer zijn boek voortzet: hij kiest ervoor om de libertaire vrije wil in de rest van het boek ‘de vrije wil’ te noemen en de compatibilistische vrije wil ‘de reflectieve wil.’
Hiermee creëert hij een schijntegenstelling, want elke keer dat in het boek de vrije wil benoemd wordt, bedoelt hij dus eigenlijk de libertaire vrije wil. Zo schrijft hij over twee mensen die elkaar het ja-woord geven, op het oog een ultieme vrije keuze. Maar, vraagt Hamer, “blijft er nog iets van die betekenis over als je het bestaan van de vrije wil betwijfelt?” Naar mijn idee biedt de reflectieve vrije wil genoeg opties om het als vrije keuze te zien, gebaseerd op je eerdere ervaringen. Doordat Hamer ervoor kiest om de vrije wil steevast als libertaire vrije wil te benoemen, lijkt het alsof alle charme wegvalt door het betwijfelen van de vrije wil. Hij creëert een spanning die er niet is. Hamers keuze om het te hebben over de vrije wil wanneer het gaat over de libertaire vrije wil maakte het boek voor mij, zoals Hamer zelf ook erkent, vooringenomen, want de reflectieve wil kun je net zo goed onder deze vrije wil scharen.
Een eerste inleiding
Als iemand die graag haar hersens breekt op filosofische vraagstukken en op filosofische taal, stelde het boek door de schijndiscussies wat teleur. Tegelijkertijd legt Hamer in eenvoudige taal duidelijk uit hoe de vrije wil in onze samenleving verweven is. Het is boeiend om te lezen wat voor invloed de vrije wil heeft op onze politiek, op onze denkbeelden en op ons rechtssysteem. Het zet aan tot nadenken over het straffen van misdadigers en over hoe we dat effectiever kunnen doen. Voor een eerste inleiding in de filosofie van de vrije wil wordt dit helder uiteengezet. Ik heb een deel van het boek geluisterd, voorgelezen door Hamer zelf, en dan schemeren Hamers intenties nog beter door. Zeker aan te raden dus als je eens wilt nadenken over de invloed van onze manier van denken op de maatschappij!
Voor Feyenoordfans zoals ik, die dat waarschijnlijk niet altijd uit vrije wil zijn, is het sowieso een aanrader, al was het maar om die ene zin: “Dirk Kuyt was een buitengewoon succesvol voetballer: topscorer bij Liverpool, landskampioen met Fenerbahçe en uiteindelijk, aan het eind van zijn carrière, Nederlands kampioen met Feyenoord.” Hoewel het boek voor mij wat diepgang miste, kreeg ik hier toch kippenvel van. Soms is het ook een kwestie van de juiste plaats op het juiste moment.
Geke van Vliet (28) volgt de predikantsmaster Theology en Religious Studies.
Lees ook de andere recensies op onze blog.
